En todas as parroquias de Cambre o viaxeiro poderá admirar unhas senlleiras construcións que son testemuña dunha época (o Antigo Réxime) e que representan un modo de vida onde os poderosos amosaban o seu poder económico a través destas construcións: os pazos. A parte residencial, a parte de produción, os xardíns, as pedras armeiras, os patíns, corredores… Son poderosas edificacións desde onde a nobleza mais rancia exercía o seu poder económico e social.
A cronoloxía destas construcións vai, pouco mais ou menos, desde o século XVI ata o século XIX, incorporando elementos artísticos de cada época, o que os individualiza en canto á forma, pero non en canto ao sistema económico-ideolóxico case feudal.
Pazo da Barcala
A planta é rectangular e desenvólvese polo medio de planta baixa, o primeiro andar e o faiado. Os edificios auxiliares e un balcón, típicos do país galego, danlle un rural aspecto romántico. Na fachada destaca a pedra armeira e, á dereita, o portal de entrada está coroado por unha moldura en espiral, o único elemento que denota unha arquitectura culta.
A fachada está moi cinxida á estrada, os muros son de cachotería encalada con esquinais, ocos e linteis en perpiaño. No lintel aparece a inscrición coa data de construción, 1782. A pedra armeira está ornamentada con cimera e catro cuarteis.
Pazo de Aián. Sigrás
En xeral, mostra características arquitectónicas neoclásicas mesturadas coa máis pura arquitectura popular e os novos ventos do século XIX. A planta é rectangular irregular coa fábrica de sillería de granito e cachotería revocada. Na fachada sur ábrese unha gran soportal a xeito de porche e o acceso á casa faise pola fachada norte por medio dun potente patín que leva a un corredor. Distribúese pola planta baixa, primeiro andar e faiado, ademais dunha casa para a servidume. O acceso desde o exterior faise a través dun sobrio portal neoclásico que leva a un adro onde se erguen a capela, o cruceiro e unha pequena fonte. No lado que dá á estrada, oeste, hai unha fermosa galería de cor verde.
Pazo de Anceis
A disposición actual deste singular pazo vén do século XVIII. Describe unha planta en forma de “U” cunha planta baixa e un andar. A maior parte da fábrica está feita con perpiaño, aínda que hai partes de cachotería. Nun extremo da fachada atópase a capela e, no outro, un fermoso patín de acceso. A monumental pedra armeira e o artístico estanque completan esta breve descrición dun conxunto paradigmático da arquitectura pacega galega.
Pazo de Brexo
Trátase dun dos pazos máis antigos do Concello de Cambre: é o resultado da adaptación dunha fortaleza militar medieval aos novos tempos de paz. Nun dos laterais desmochouse unha torre da que aínda se poden ver, no seu interior, os restos dos seus poderosos muros e as típicas xanelas miradoiro da época. A planta do pazo é rectangular con varias construcións auxiliares adosadas e un patín de entrada. A fábrica está feita de cachotería con granito que bordea os ocos. As pedras armeiras de tendencia oxival denotan a antigüidade do pazo.
Pazo de Cecebre
O pazo de Cecebre permanece en ruínas desde os anos corenta do século XX. Conserva dúas pedras armeiras na fachada e poucos restos do que noutrora foi un pazo singular: un patín de entrada en ruínas e unha posible planta rectangular son todo o que conservamos do pazo, extremo norte, noutra orde de cousas, da Fraga de Cecebre.
Pazo de Cela
A súa construción remóntase ao século XVIII. A planta é rectangular cunha parte inferior e dous andares. Orixinalmente só tiña un andar, pero no século XIX, despois dunha extensa remodelación, engadiuse outro andar que aínda hoxe se pode ver. A fábrica está feita de cachotería salvo as esquinas que son de perpiaño. Na fachada principal, dous escudos e un monumental patín de entrada, que da acceso tanto á planta baixa coma ás estancias superiores.
Pazo de Fontefría
O pazo de Fontefría parece hoxe máis unha construción popular que unha construción pacega. Máis da metade do edificio, de planta rectangular, está en ruínas. A fábrica é de perpiaño nas esquinas e nos linteles das fiestras e portas; o resto é cachotería. Un escudo ilexible nun dos laterais, danos novas dos seus moradores.
Pazo de Mella
Pazo moi remodelado co paso do tempo, mostra dous corpos e unha torre lateral anexa. Patín, soportais, corredor, pedra armeira, así como unha sinxela capela e varias construcións auxiliares para a servidume. A fábrica mestura perpiaño con cachotería enlucida.
Pazo do Piñeiro
Deste pazo, que debeu ser un enorme complexo agropecuario, hoxe só se poden contemplar grandes muros cubertos de maleza e con perigo inminente de derrumbe total. Non sabemos nada da planta, pero aínda se poden ver diversas habitacións, restos de madeira en portas e ventás, un gran portalón de entrada, lareira e unha vetusta fonte coas súas ben labradas canalizacións en granito. Predomina a cachotería con perpiaño nas esquinas e enmarcando portas e ventás.
Pazo de Pravio
Situado no lugar de Calle, o Pazo de Pravio ten a súa orixe no século XVIII, aínda que co paso do tempo engadíronse diversas construcións e modificacións. A imaxe actual é a dun pazo cunha planta en forma de “L”, sendo o corpo principal un rectángulo. A fábrica está feita en cachotería con perpiaño nas esquinas e enmarcando as portas e as fiestras. Unha pedra enfoscada na parte superior dunha das paredes que dá á estrada denota unha pedra armeira inacabada.
Pazo de Roncesvales
Só quedan en pé o gran muro de mampostería e o portalón de entrada, así como a capela, chamada Don Sancho. Unha pedra armeira enfoscada sobre unha construción moderna, así como unha fonte de pedra, son os únicos elementos que recordan a existencia deste pazo.
Pazo de Vigo
Trátase dun fermoso pazo rodeado por un alto muro de mampostería cun gran portalón de entrada enmarcado de perpiaños. Conserva a pedra armería na fachada.
No interior atópase o pazo que describe unha planta con forma de escadra. Nun dos laterais un patín leva a un corredor, sustentado por piares de Madeira. A fábrica é de perpiaño na súa maior parte.
Pazo de Sigrás
Foi construído no século XVI e ten a planta con forma de “L” e cun dos seus brazos significativamente máis longo. Neste brazo, coincidindo co ángulo, aparece unha gran balconada corrida que ocupa unha parte do outro brazo. A espléndida fachada complétase coa porta de entrada e as pedras armeiras fundacionais.A fábrica está feita de perpiaños e o brazo máis curto ten tres grandes arcos que describen unha arcada monumental. Como broche final, unha terraza con balaustrada de estilo barroco.
Pazo de Sobrecarreira
Foi construido no século XVIII e ten planta rectangular, ao que hai que engadir un potente patín de entrada na parte traseira, que dá acceso a unha ampla galería de madeira. A fábrica é de granito para enmarcar portas e fiestras; o resto está feito de cachotería revocada e pintada de branco. Accédese despois de pasar por un gran portalón para chegar a un enorme patio no que se distribúen a capela, varios edificios auxiliares, o pozo e a fonte. Diante, a sobria fachada neoclásica que se divide en dúas partes: a planta baixa, onde se abre a porta marqueada coroada por un pequeno balcón con varandas de ferro forxado; en segundo lugar, o primeiro andar: no centro, na parte superior, bordeando o tellado, un tímpano curvo cunha gran cornixa que acubilla o escudo fundacional do Loriga-Labora.
Pazo do Corgo
Construción sinxela de planta cadrada que se distribúe a través da planta baixa e o primeiro andar. A fábrica está feita en perpiaño mesturada con cachotería. Na parte traseira, ollando para o Valle de Lema, ábrese unha galería continua sobre unha arcada de columnas de granito con fustes lisos.
Pazo do Drozo
As súas raíces proveñen dunha torre-fortaleza medieval que aínda estaba en pé no século XVI. No século XVIII derrubouse todo o que recordaba unha construción militar medieval para construír a actual residencia pacega. Describe unha planta rectangular con baixo e un andar. Nun dos lados conserva un patín reconstruido. A fábrica está feita con perpiaño e hai varios edificios auxiliares como a casa de servizo, palleiros, alpendres, hórreo, fonte, etc. Na fachada principal destacan dous escudos que falan das antigas liñaxes das terras de Anceis.
Torre de Andeiro
O que aínda queda da torre, lugar da famosa estirpe galega dos Andeiro, está contido nalgunhas ruínas de sillares de granito que apenas reflicten o esplendor perdido. Só se conservan as paredes laterais de sillería de granito: dedúcese a existencia dunha altura. Aínda se pode ver unha gran cheminea monumental.
